जलवायु परिवर्तनसम्बन्धी कोपनहेगन महाभेलाको सफलता कामना गर्दै काठमाडौं दरबार स्क्वायरमा 'क्लिन इनर्जी नेपाल' नामक संस्थाले पूजा लगाएको छ । पृष्ठभूमिमा हिमालको सुन्दर चित्र छ । अगाडि ब्राह्मण पढाएर 'स्वाहा' गरिँदै छ । खुला ठाउँमा दाउरा बालिएको छ । भुइँभरि अबिरको धूलो छरिएको छ । धूवाँको मुस्लो आकाशतिर उडिरहेको छ । खरानी वायुमण्डलमा मिसिएको छ । पानी पार्ने, मौसम नियन्त्रण गर्ने, वातावरण सफा राख्ने र प्राणीलाई अक्सिजन दिएर बचाउने रूख मासेर ल्याएको काठ ह्वारह्वारी बलिरहेको छ ।
गत वर्ष विश्व हात धुने दिवस नेपालमा पनि धुमधाम मनाइयो । धेरैतिर कार्यक्रम भए । तीमध्ये सरकारी स्तरबाट भएको मुख्य कार्यक्रमका अतिथि र आयोजकले हातै नधोई पोका फुकाएर खाजा खाएका थिए । जलवायु परिवर्तन महाभेलाको सफलता चाहने यो पूजा पनि यस्तै उदाहरण हो । वातावरण सन्तुलनको मुद्दामा लगाइएको यज्ञले नै वातावरण दूषित बनाएको छ ।
जलवायु गडबडीको सम्बन्ध वातावरणसँग बढी छ । नेपालमा वन विनाश बढ्दो छ । सहरहरू दुर्गन्धित छन् । फोहोर उठाउन सकिएको छैन । सडक धुलाम्मे छन् । पर्यटकहरू नाक थुनेर हिँडरहेका हुन्छन् । हिमाली देशको स्वच्छ हावा खान आएका पाहुना अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा उत्रेपछि मास्क र रुमालको सहारा लिन बाध्य छन् । हामी भने सरसफाइ र वातावरण बचाउमा लाग्नुभन्दा फोहोर पारेर 'जलवायु' को पूजा गरिरहेका छौं । विषयको संवेदनशीलताभन्दा नयाँ-नयाँ नाटक सिर्जना गरी आफ्नै प्रशंसा खोज्न पल्केका छौं । के गर्दा 'जलवायुको डलर' बढ्ता र्झछ भन्नेमा यतिबेला धेरैको ध्याउन्न छ ।
जलवायु परिवर्तनको असरलाई नै ध्यानाकर्षण गर्न प्रधानमन्त्रीले अमेरिका भ्रमणका बेला सगरमाथाको ढुंगा उपहार लगेका थिए । कोपेनहेगनमा पनि त्यहींका ढुंगा पुर्याइएको छ । उपहारका लागि पटक-पटक चट्टान फुटाउँदा सगरमाथामा पहिरो गई हाम्रो देशको कीर्तिमान भत्कन सक्छ ! त्यसैले बाराक ओबामा र बान कि-मुनहरूलाई सगरमाथाका ढुंगा होइन, वागमतीको पानी उपहार देऊ । त्यसो गर्दा 'जलवायु परिवर्तन' कति भएछ, उनीहरूले पनि थाहा पाउनेछन् । किनकि, बिग्रेको 'जल र वायु' त वागमतीमा पो छ त ! त्यो देखाए पो सहयोगका लागि दुई हात जोड्नुपर्ने थिएन ।
हाम्रो देशमा मौसमीय र वातावरणीय संकट सगरमाथाका कारण होइन, हामी राजधानीवासीको बौद्धिक दरिद्रताले भइरहेको छ । हामी दूषित छौं, त्यसैले डराइरहेका छौं । हामी असभ्य छौं, त्यसैले लजाइरहेका छौं । हाम्रो तापक्रम घटबढ भइरहेको छ, त्यसैले सगरमाथामा थर्मामिटर लगाइरहेका छौं । हामी वातावरण दूषित बनाएर हावापानी बिगारिरहेका छौं र हिमाल खस्छ भन्दै 'डलरको खेती' गरिरहेका छौं । घरको छतबाट फ्यात्त फोहोर फाल्छौं र गाडीको सिसा बन्द गरेर गेटबाट बाहिरिन्छौं । खनेर खानेपानीका पाइप फुटाउँछौं र ढलसँग मिसाइदिन्छौं । दैनिक विष पिएर दूधका गुणबारे भाषण ठोक्छौं । आफ्नो आँगन सफा राख्न नसक्नेहरू हिमालको झोलले बगाउने चिन्ता गर्दै ठूल्ठूला मञ्च ताक्छौं ।
जति बेला सरकार सगरमाथा फेदीमा दलबलसहित पुगेर बैठक गरिरहेको थियो, त्यही समय कैलालीमा 'सुकुम्बासी' ले वन कब्जा गरेका थिए । सरकारले उनीहरूलाई बलपूर्वक लखेट्यो तर उनीहरूका समस्यामा बोल्न चाहेन । बरु जम्बो जन्ती कोपनहेगनतिर पठायो । प्रधानमन्त्रीज्यू, देशको माया छ भने कोपनहेगनमा पिकनिक खान होइन, वागमतीको फोहोर उठाउन ७ सयजना जुटाएर देखाउनुस् । आफूले राज्य गरेको देशको राजधानीमा गाडीको सिसा खोलेर हिँड्ने आँट गर्नुस् । तब पो तपाईंको नाम जताततै लेखिनेछ । कोपनहेगन जानु छ भने एक्लै जानुस्, राज्यकोषबाट किन लावालस्कर लानुहुन्छ ? तपाईंलाई यो देश गरिब हो भन्ने थाहा छैन ?
हुन पनि यति बेला डेनमार्कको कोपनहेगनमा ठूलो मेला लागेको छ । गतिलो भोजभतेर चलिरहेको छ । ठूला, शक्तिशाली र धनी राष्ट्रहरू छरिता टोली लिएर त्यहाँ पुगेका छन् । नेपालबाट भने करिब ७ सयजनाको भिसा लागेको छ । प्रधानमन्त्री, आधा दर्जनभन्दा बढी मन्त्रीसहित धेरै सरकारी अधिकारी राज्यकोष खर्चेर उडेका छन् । अति धेरै प्रतिनिधित्व गैरसरकारी संस्थाबाट छ, जसले नेपालीको हितमा खर्चने प्रतिबद्धता जनाएको रकम उता खन्याएका छन् । प्रधानमन्त्रीले गर्ने जम्माजम्मी ३ मिनेट सम्बोधनमा ताली पड्काउन ठूलो लस्कर लागेको छ ।
मौसम परिवर्तनका कारण खडेरी परेर किसान फत्र्याकफत्र्याक हुँदा सबै एक कानले सुनेर अर्काले उडाइदिन्छन् । जनता पानी पार्न भ्यागुताको बिहे गराउँछन् । सरकार टीभी हेरेर हाँस्दै बस्छ । गरिबका घरबार बाढीले डुबाउँदा वा दुर्गमवासी झाडापखालाको महामारीमा पर्दा सरकारलाई पुग्न हप्तौं लाग्छ । प्रधानमन्त्रीको ध्यान अन्यत्रै हुन्छ । यो फलानो विभागीय मन्त्रीको जिम्मेवारी भनेर एकले अर्कालाई पन्छाउँछ । कोपनहेगन भने 'मेरो विभागको' भन्ने मन्त्रीबीच हारालुछ चलेको छ । त्यहाँ मन्त्रीकै पल्टन लागेको छ ।
एउटा भिखारीलाई चाउचाउ खाँदा कार उपहार परेछ । रेडियो, टीभी र पत्रिकाका पत्रकारले उसलाई घेरेर सोधेछन्- 'तपाईं अब यो कार के गर्नुहुन्छ ?' 'यस्तो पनि प्रश्न हुन्छ ?' झोंक्किँदै उसले जवाफ दिएछ- 'यसैमा चढेर माग्न जान्छु नि !' हाम्रो देशलाई पनि 'जलवायु परिवर्तन' को चिठ्ठा परेको छ । कोपनहेगनमा त्यसैको भोज चलिरहेको छ । कि कसो ?
:: अखण्ड भण्डारी
गत वर्ष विश्व हात धुने दिवस नेपालमा पनि धुमधाम मनाइयो । धेरैतिर कार्यक्रम भए । तीमध्ये सरकारी स्तरबाट भएको मुख्य कार्यक्रमका अतिथि र आयोजकले हातै नधोई पोका फुकाएर खाजा खाएका थिए । जलवायु परिवर्तन महाभेलाको सफलता चाहने यो पूजा पनि यस्तै उदाहरण हो । वातावरण सन्तुलनको मुद्दामा लगाइएको यज्ञले नै वातावरण दूषित बनाएको छ ।
जलवायु गडबडीको सम्बन्ध वातावरणसँग बढी छ । नेपालमा वन विनाश बढ्दो छ । सहरहरू दुर्गन्धित छन् । फोहोर उठाउन सकिएको छैन । सडक धुलाम्मे छन् । पर्यटकहरू नाक थुनेर हिँडरहेका हुन्छन् । हिमाली देशको स्वच्छ हावा खान आएका पाहुना अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा उत्रेपछि मास्क र रुमालको सहारा लिन बाध्य छन् । हामी भने सरसफाइ र वातावरण बचाउमा लाग्नुभन्दा फोहोर पारेर 'जलवायु' को पूजा गरिरहेका छौं । विषयको संवेदनशीलताभन्दा नयाँ-नयाँ नाटक सिर्जना गरी आफ्नै प्रशंसा खोज्न पल्केका छौं । के गर्दा 'जलवायुको डलर' बढ्ता र्झछ भन्नेमा यतिबेला धेरैको ध्याउन्न छ ।
जलवायु परिवर्तनको असरलाई नै ध्यानाकर्षण गर्न प्रधानमन्त्रीले अमेरिका भ्रमणका बेला सगरमाथाको ढुंगा उपहार लगेका थिए । कोपेनहेगनमा पनि त्यहींका ढुंगा पुर्याइएको छ । उपहारका लागि पटक-पटक चट्टान फुटाउँदा सगरमाथामा पहिरो गई हाम्रो देशको कीर्तिमान भत्कन सक्छ ! त्यसैले बाराक ओबामा र बान कि-मुनहरूलाई सगरमाथाका ढुंगा होइन, वागमतीको पानी उपहार देऊ । त्यसो गर्दा 'जलवायु परिवर्तन' कति भएछ, उनीहरूले पनि थाहा पाउनेछन् । किनकि, बिग्रेको 'जल र वायु' त वागमतीमा पो छ त ! त्यो देखाए पो सहयोगका लागि दुई हात जोड्नुपर्ने थिएन ।
हाम्रो देशमा मौसमीय र वातावरणीय संकट सगरमाथाका कारण होइन, हामी राजधानीवासीको बौद्धिक दरिद्रताले भइरहेको छ । हामी दूषित छौं, त्यसैले डराइरहेका छौं । हामी असभ्य छौं, त्यसैले लजाइरहेका छौं । हाम्रो तापक्रम घटबढ भइरहेको छ, त्यसैले सगरमाथामा थर्मामिटर लगाइरहेका छौं । हामी वातावरण दूषित बनाएर हावापानी बिगारिरहेका छौं र हिमाल खस्छ भन्दै 'डलरको खेती' गरिरहेका छौं । घरको छतबाट फ्यात्त फोहोर फाल्छौं र गाडीको सिसा बन्द गरेर गेटबाट बाहिरिन्छौं । खनेर खानेपानीका पाइप फुटाउँछौं र ढलसँग मिसाइदिन्छौं । दैनिक विष पिएर दूधका गुणबारे भाषण ठोक्छौं । आफ्नो आँगन सफा राख्न नसक्नेहरू हिमालको झोलले बगाउने चिन्ता गर्दै ठूल्ठूला मञ्च ताक्छौं ।
जति बेला सरकार सगरमाथा फेदीमा दलबलसहित पुगेर बैठक गरिरहेको थियो, त्यही समय कैलालीमा 'सुकुम्बासी' ले वन कब्जा गरेका थिए । सरकारले उनीहरूलाई बलपूर्वक लखेट्यो तर उनीहरूका समस्यामा बोल्न चाहेन । बरु जम्बो जन्ती कोपनहेगनतिर पठायो । प्रधानमन्त्रीज्यू, देशको माया छ भने कोपनहेगनमा पिकनिक खान होइन, वागमतीको फोहोर उठाउन ७ सयजना जुटाएर देखाउनुस् । आफूले राज्य गरेको देशको राजधानीमा गाडीको सिसा खोलेर हिँड्ने आँट गर्नुस् । तब पो तपाईंको नाम जताततै लेखिनेछ । कोपनहेगन जानु छ भने एक्लै जानुस्, राज्यकोषबाट किन लावालस्कर लानुहुन्छ ? तपाईंलाई यो देश गरिब हो भन्ने थाहा छैन ?
हुन पनि यति बेला डेनमार्कको कोपनहेगनमा ठूलो मेला लागेको छ । गतिलो भोजभतेर चलिरहेको छ । ठूला, शक्तिशाली र धनी राष्ट्रहरू छरिता टोली लिएर त्यहाँ पुगेका छन् । नेपालबाट भने करिब ७ सयजनाको भिसा लागेको छ । प्रधानमन्त्री, आधा दर्जनभन्दा बढी मन्त्रीसहित धेरै सरकारी अधिकारी राज्यकोष खर्चेर उडेका छन् । अति धेरै प्रतिनिधित्व गैरसरकारी संस्थाबाट छ, जसले नेपालीको हितमा खर्चने प्रतिबद्धता जनाएको रकम उता खन्याएका छन् । प्रधानमन्त्रीले गर्ने जम्माजम्मी ३ मिनेट सम्बोधनमा ताली पड्काउन ठूलो लस्कर लागेको छ ।
मौसम परिवर्तनका कारण खडेरी परेर किसान फत्र्याकफत्र्याक हुँदा सबै एक कानले सुनेर अर्काले उडाइदिन्छन् । जनता पानी पार्न भ्यागुताको बिहे गराउँछन् । सरकार टीभी हेरेर हाँस्दै बस्छ । गरिबका घरबार बाढीले डुबाउँदा वा दुर्गमवासी झाडापखालाको महामारीमा पर्दा सरकारलाई पुग्न हप्तौं लाग्छ । प्रधानमन्त्रीको ध्यान अन्यत्रै हुन्छ । यो फलानो विभागीय मन्त्रीको जिम्मेवारी भनेर एकले अर्कालाई पन्छाउँछ । कोपनहेगन भने 'मेरो विभागको' भन्ने मन्त्रीबीच हारालुछ चलेको छ । त्यहाँ मन्त्रीकै पल्टन लागेको छ ।
एउटा भिखारीलाई चाउचाउ खाँदा कार उपहार परेछ । रेडियो, टीभी र पत्रिकाका पत्रकारले उसलाई घेरेर सोधेछन्- 'तपाईं अब यो कार के गर्नुहुन्छ ?' 'यस्तो पनि प्रश्न हुन्छ ?' झोंक्किँदै उसले जवाफ दिएछ- 'यसैमा चढेर माग्न जान्छु नि !' हाम्रो देशलाई पनि 'जलवायु परिवर्तन' को चिठ्ठा परेको छ । कोपनहेगनमा त्यसैको भोज चलिरहेको छ । कि कसो ?
:: अखण्ड भण्डारी
No comments:
Post a Comment